รายละเอียดกิจกรรม

หนึ่งในพระธาตุสี่จอม ซึ่งชาวบ้านนับถือว่าเป็นพระธาตุที่มีความศักดิ์สิทธิ์องค์หนึ่งที่มีความสวยงามไม่แพ้พระธาตุองค์อื่น ๆ และทุกปีราว ๆ เดือนกรกฎาคม จะมีการจัดงานเฉลิมฉลององค์พระธาตุ นอกจากนี้ บนยอดดอยอันเป็นที่ตั้งของพระธาตุจอมมอญ ยังเป็นจุดชมทิวทัศน์เมืองแม่สะเรียงที่งดงามด้วยภาพบ้านเรือนกระจุกตัวอยู่ในหุบเขา ล้อมรอบด้วยทุ่งนาและสายน้ำยวมไหลคดเคี้ยวผ่านที่ราบจนลับสายตาไปตรงช่องเขาด้านใต้ ย้อนรอยตำนานพระธาตุ ไม่มีหลักฐานปรากฏชัดว่าพระธาตุองค์นี้สร้างขึ้นเมื่อใด แต่มีการค้นพบกู่คำซึ่งสันนิษฐานว่าสร้างในสมัยพระเจ้าแสนเมืองมา กษัตริย์แห่งนครเชียงใหม่ องค์ที่ 7 ราชวงศ์มังราย โดยให้อุปราช เจ้าแสนคำ เป็นผู้สร้าง เมื่อประมาณปี พ.ศ. 1935 ซึ่งอัฐิเจ้าแสนคำได้บรรจุไว้ที่กู่คำหรือกู่แสนคำแห่งนี้ โดยตั้งอยู่บริเวณอุโบสถในปัจจุบัน ครั้นในปี พ.ศ. 2143 สมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ทำการกอบกู้บ้านเมืองได้เกลี้ยกล่อมชาวไทย ไทใหญ่ มอญ กะเหรี่ยง ละว้า จากพม่าเป็นสมัครพรรคพวกให้มาขึ้นกับไทย ประกอบกับกษัตริย์มอญได้หนีข้าศึกทางพม่ามานุ่งห่มขาวลี้ภัยพร้อมด้วยบริวาร และตั้งรกรากอยู่บริเวณนี้ จึงได้ช่วยกันบูรณปฏิสังขรณ์พระธาตุจอมมอญอีกครั้ง เมื่อเวลาผ่านไปพระเจดีย์ได้ชำรุดทรุดโทรม เหลือแต่ซากปรักหักพังเป็นหลุมคล้ายปลักควาย จนถึง พ.ศ. 2453 โดยการนำของตระกูลกะเหรี่ยง พ่อเฒ่าหม่อนจอนุ แม่หม่อนโยแฮ พิกุล ได้สร้างเจดีย์ใหม่ครอบองค์เก่า และปี พ.ศ. 2540 ทางวัดจึงได้สร้างครอบองค์เดิมให้ใหญ่และสูงขึ้น โดยได้บรรจุพระบรมธาตุพระหนุ (ส่วนคาง) และพระอุรังคธาตุ และได้มีการบรรจุพระธาตุเพิ่มโดยคุณรัตนาภร จงจิตรนันท์ ผู้อัญเชิญพระธาตุแก้วเสด็จมาที่ห้องพระแล้วนำมาถวาย บรรจุในเจดีย์นี้ด้วย 1,000 องค์ อย่างไรก็ตาม ก่อนการบูรณปฏิสังขรณ์ วัดพระธาตุจอมมอญเป็นวัดร้างอยู่ในเขตป่ารกชัฏ มีสถานะเป็นเพียงสำนักสงฆ์ พอปี พ.ศ. 2525 ชาวบ้านพะมอลอได้อาราธนาพระภิกษุจากวัดพระพุทธบาทตากผ้า จังหวัดลำพูน มาจำพรรษาที่นี่ ซึ่งเป็นศิษย์ของพระสุพรหมยานเถร (พรหมมา พฺรหฺมจกฺโก) หรือครูบาพรหมมา พระภิกษุที่มาจำพรรษาในครั้งนั้นมีด้วยกัน 2 รูป คือ พระอธิการสวัสดิ์ นริสฺสโร และพระอาจารย์พิมล ชาตวีโร จากนั้นก็มีหลวงพ่อตาคำ สํวโร จากวัดน้ำจำ อำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่ มาสมทบ พระภิกษุทั้ง 3 รูปนี้ถือเป็นกำลังสำคัญในการบูรณปฏิสังขรณ์วัดพระธาตุจอมมอญ และได้ทำเรื่องไปยังกรมการศาสนาเพื่อยกวัดร้างขึ้นเป็นวัดและมีพระสงฆ์อย่างถูกต้องตามกฎหมาย ซึ่งทางกรมการศาสนาเห็นชอบประกาศให้วัดพระธาตุจอมมอญขึ้นทะเบียนเป็นวัด เมื่อวันที่ 17 พฤษภาคม พ.ศ. 2542 พร้อมกับแต่งตั้งให้พระอธิการสวัสดิ์ นริสฺสโร เป็นเจ้าอาวาสรูปที่ 1 ณ วันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2543 และมีการเปลี่ยนชื่อวัด โดยการเพิ่มคำว่า "พระธาตุ" จาก "วัดจอมมอญ" เป็น "วัดพระธาตุจอมมอญ" นับแต่นั้นเป็นต้นมา